Đông Trùng Hạ Thảo là gì? Tác dụng của Đông Trùng Hạ Thảo và cách dùng

Hiện nay, Đông Trùng Hạ Thảo được nghiên cứu và chứng minh sở hữu các thành phần dược chất quan trọng có giá trị dược liệu, mang lại giá trị cao về mặt sức khỏe.

Tại Việt Nam, chỉ một số ít đơn vị nghiên cứu chuyên nghiệp mới có thể nuôi trồng thành công Đông Trùng Hạ Thảo với thành phần dược chất cao và quy trình chuẩn. 

Cùng Ý An tìm hiểu rõ hơn về Đông Trùng Hạ Thảo là gì, có bao nhiêu loại? Tác dụng của Đông Trùng Hạ Thảo cũng như cách sử dụng, nơi mua và giá bán nhé!

1. Đông trùng hạ thảo là gì? Động vật hay thực vật?

Đông Trùng Hạ Thảo là một loài thảo dược quý và đặc biệt, bởi chúng được định nghĩa vừa là động vật và vừa là thực vật. 

Đông Trùng Hạ Thảo được định nghĩa là sự kết hợp giữa sâu non (ấu trùng bướm) của loài Thitarodes và loài nấm ký sinh Cordyceps sinensis.

Vòng đời của Đông Trùng Hạ Thảo - chủng Cordyceps Sinensis

1.1. Vòng đời kì diệu của Đông Trùng Hạ Thảo:

Vào mùa đông, các ấu trùng sâu bướm (thuộc chi bướm Thitarodes) vô tình ăn phải các bào tử nấm Cordyceps sinensis hoặc bị nấm ký sinh trên thân sâu. Bào tử nấm sẽ phát triển thành các sợi nhỏ gọi là sợi nấm (hyphae), tạo thành thể sợi (mycelium) bên trong ấu trùng. Suốt quá trình này, bào tử nấm dùng chất dinh dưỡng của ấu trùng để phát triển. Chúng dần dần biến ấu trùng thành "xác ướp" và "đẩy" ấu trùng quay sang tư thế dựng đứng, với đầu ấu trùng hướng gần mặt đất. Quá trình này tiếp tục diễn ra cho đến khi bào tử ăn hết chất dinh dưỡng bên trong ấu trùng (ấu trùng chết đi, chỉ còn lại lớp vỏ) và từ từ thoát ra từ phần đầu của con nhộng.

Vào mùa xuân, nấm sẽ vươn lên trên mặt đất như một ngọn cỏ và mọc dài thêm vài centimet. Phần nấm phát triển bên ngoài xác ấu trùng gọi là quả thể (fruiting body).

Do mùa đông nấm vẫn còn nằm bên trong xác ấu trùng (đông trùng) còn mùa hè mọc ra ngoài như ngọn cỏ (hạ thảo) nên người ta gọi chúng với tên "đông trùng hạ thảo" (mùa đông là sâu, mùa hè là cây).

Tên gọi này cộng với hình dạng "con sâu mọc cây trên đầu" nên có người hiểu nhầm chúng là loài nửa con – nửa cây. Tuy nhiên, thực chất đây được liệt vào là một loại NẤM, hơn thế là Nấm dược liệu.

Đông Trùng Hạ Thảo - chủng Cordyceps Militaris

Khi đông trùng hạ thảo được sấy khô sẽ có màu vàng nâu, vàng sậm hoặc màu cà phê tùy thuộc vào phương pháp phơi sấy. Chúng có mùi hơi tanh tựa như mùi nấm hương hoặc đậm mùi như vị cá biển, vị đắng nhẹ, nếu đốt lên thì có mùi thơm dìu dịu.

Trong tự nhiên, Đông Trùng Hạ Thảo loại tự nhiên được tìm thấy tại các cao nguyên có độ cao từ 4.000 đến 5.000 m so với mặt nước biển như Tây Tạng, Tứ Xuyên, Thanh Hải, Cam Túc, Vân Nam,... và đã được sử dụng trong nền y học cổ truyền Trung Hoa và Tây Tạng như một loại dược liệu quý.

1.2. Đông trùng hạ thảo tự nhiên đang đối mặt sự tuyệt chủng

Đông trùng hạ thảo (Cordyceps sinensis) tự nhiên chỉ được tìm thấy ở châu Á, nằm giữa dãy Himalaya trên cao nguyên Tây Tạng, phát triển ở môi trường khí hậu đặc trưng nên khó có thể trồng đại trà.

Ảnh: Một người du mục Tây Tạng bò trên sườn núi thuộc cao nguyên Tây Tạng để thu hoạch đông trùng hạ thảo. Ảnh chụp ngày 21/5/2016. Nguồn: Denverpost.com

Tuy nhiên, do giá trị kinh tế mà đông trùng hạ thảo mang lại rất cao khiến các hoạt động khai thác tràn lan, không có kế hoạch làm cho loài nấm này đang có nguy cơ tuyệt chủng. Thậm chí, nhu cầu mua bán giao dịch quá cao khiến cho loại thảo dược này còn bị làm giả bằng các chất độn, tạo hình y chang thật bằng máy đúc khuôn. 

Nhu cầu về đông trùng hạ thảo ngày càng tăng trên khắp thế giới dẫn đến tình trạng thu hoạch tùy tiện tràn lan, không kiểm soát và bảo vệ nguồn sản vật, khiến sản lượng thu hoạch tự nhiên của nấm Cordyceps sinensis ngày càng giảm đến mức báo động.

Năm 2008, nhóm nghiên cứu của nhà khoa học Yang Da-Rong (Trung Quốc) cho biết họ đã đi hết 47 chuyến trong hai mùa hè đến vùng Tây Tạng để tìm nấm C. sinensis. Kết quả khiến họ bị sốc: Vùng phát triển tự nhiên của nấm Cordyceps sinensis đã dời lên cao hơn 500 mét so với 20 năm trước đây, tương đương với việc đã mất đi 70%-97% sinh khối của loại nấm này.

>>> Xem thêm:

• Phân biệt Các Phương Pháp Sấy Bảo Quản Đông Trùng Hạ Thảo
• 8 Vị Thuốc Đông Y Trong Ẩm Thực Hằng Ngày

2. Các loại đông trùng hạ thảo

2.1. Theo xuất xứ

• Tự nhiên: Đông trùng hạ thảo tại vùng cao nguyên Tây Tạng là một trong những dòng sản phẩm giá trị, quý hiếm và chất lượng nhất.

Trung bình 1kg đông trùng hạ thảo Tây Tạng dạng khô có giá từ 1.2 - 2 tỷ đồng, còn ở dạng tươi giá đông trùng hạ thảo Tây Tạng thường trên 2 tỷ đồng (cập nhật đến tháng 01/2021).

• Nhân tạo: Các quốc gia như Hàn Quốc, Nhật Bản, Việt Nam,... đều thành công trong việc nuôi cấy đông trùng hạ thảo trên cơ thể ấu trùng nhộng tằm hoặc trên các vật chủ khác như hỗn hợp đậu xanh, vỏ trứng, gạo lứt và nhộng tằm xay nhỏ.

Giá của đông trùng hạ thảo nuôi nhân tạo này chênh lệch rất lớn tuỳ thuộc vào nguồn gốc chủng nấm, kinh nghiệm chuyên môn của nhà sản xuất, chất lượng nguyên vật liệu, cũng như cách thức, công thức nuôi cấy khác nhau, thường dao động khoảng 8.000.000 - 15.000.000 đồng/kg tươi và 130.000.000 - 180.000.000 đồng/kg khô (cập nhật đến tháng 01/2021).

Đông trùng hạ thảo nuôi cấy nhân tạo - Chủng giống được đánh giá cao là chủng Cordyceps Militaris vì tính ưu việt của nó.

Nuôi trồng Đông trùng hạ thảo nhân tạo, chúng chỉ chứa phần thể sợi quả thể mà không có hình dạng đặc trưng của đông trùng hạ thảo tự nhiên.

2.2. Theo trạng thái

• Dạng tươi (vừa khai thác, thu hái): Là đông trùng hạ thảo tươi, bảo toàn hình dạng tự nhiên kí sinh trên vật chủ/giá thể nuôi, mới được khai thác hoặc thu hái trong vòng 7 ngày, hàm lượng dinh dưỡng và hoạt tính sinh học được giữ tối đa. Tuy nhiên, dạng nguyên con cần được bảo quản ở nhiệt độ âm 8-10 độ C.
• Dạng khô: Hơi nước trong đông trùng hạ thảo tươi sẽ được bay hơi thông qua phương pháp sấy thăng hoa hoặc sấy lạnh, sao cho độ ẩm cuối còn sót lại là 2-5%. Việc sấy khô giúp đông trùng hạ thảo có thể vận chuyển đi nhiều nơi, bảo quản được lâu dài lên đến 24 tháng và sử dụng thuận tiện hơn.

Phân biệt các phương pháp sấy bảo quản Đông Trùng Hạ Thảo. Xem thêm tại đây.

2.3. Theo dạng chế phẩm

• Dạng nước: Đây là loại sản phẩm đông trùng hạ thảo đã qua chế biến, được đóng thành từng chai hoặc gói nhỏ dưới dạng nước hay dung dịch nên rất dễ sử dụng, phù hợp với nhiều đối tượng.
• Dạng viên nang: Là loại được chế biến và tổng hợp thành từng viên nhộng. Mỗi ngày uống 2 - 3 lần, mỗi lần từ 1 - 2 viên. Tuỳ vào nơi sản xuất, cách chế biến và khối lượng hộp mà giá cả khác nhau.
• Dạng bột: Là đông dùng hạ thảo khô được đem đi xay mịn thành bột. 

>>> Xem thêm:

• Cordycepin - Hoạt chất chống ung thư trong Đông Trùng Hạ Thảo
• Liều lượng sử dụng Đông Trùng Hạ Thảo đúng cách
• Nghiên cứu khoa học về Đông Trùng Hạ Thảo (Phần 1)

3. Tác dụng của đông trùng hạ thảo

3.1. Giúp tập thể dục hiệu quả hơn

Các nhà khoa học cho rằng sử dụng đông trùng hạ thảo có khả năng giúp cơ thể sản xuất phân tử adenosine triphosphate (ATP) nhiều hơn. Đây là chất cần thiết để cung cấp năng lượng, hỗ trợ cơ thể sử dụng oxy tốt hơn, đặc biệt là trong khi tập thể dục.

Một nghiên cứu khác cũng đã nghiên cứu sự tác động của hỗn hợp chứa đông trùng hạ thảo đối với hiệu suất tập thể dục ở những người trẻ tuổi. Sau ba tuần, tốc độ tiêu thụ oxy tối đa (VO2) của những người tham gia đã tăng 11% so với việc dùng giả dược.

Tuy nhiên, vài nghiên cứu ở thời điểm hiện tại cho thấy, đối với các vận động viên chuyên nghiệp, sử dụng đông trùng hạ thảo không có hiệu quả đáng kể trong việc cải thiện hiệu suất tập thể dục của họ.

3.2. Có khả năng chống lão hoá

Các nhà nghiên cứu tin rằng hàm lượng các chất chống oxy hóa trong đông trùng hạ thảo có tiềm năng chống lão hóa. Chất chống oxy hóa là các phân tử có khả năng chống lại tổn thương tế bào bằng cách trung hòa các gốc tự do - là nguyên nhân gây ra lão hoá và nhiều bệnh tật.

Một số thí nghiệm trên chuột già đã phát hiện ra rằng đông trùng hạ thảo làm tăng chất chống oxy hóa, giúp cải thiện trí nhớ và chức năng tình dục. Một nghiên cứu khác cũng cho thấy, so với những con chuột được cho uống giả dược thì những con chuột được cho uống đông trùng hạ thảo đã sống lâu hơn vài tháng.

Bên cạnh đó, có một nghiên cứu tiến hành trên ruồi giấm cũng kết luận rằng đông trùng hạ thảo đã kéo dài tuổi thọ cho loài này.

Tuy có nhiều thí nghiệm kết luận về khả năng chống lão hoá của đông trùng hạ thảo, nhưng vẫn cần tiến hành thêm các nghiên cứu chuyên sâu trên cơ thể người.

3.3. Ức chế sự phát triển của khối u

Tiềm năng làm chậm sự phát triển các khối u của đông trùng hạ thảo đã thu hút được nhiều sự quan tâm của thế giới trong những năm gần đây.

Các nghiên cứu trong ống nghiệm chứng minh rằng đông trùng hạ thảo có khả năng ức chế sự phát triển của nhiều loại tế bào ung thư ở người, bao gồm ung thư phổi, đại tràng, gan và ung thư da.

Các nghiên cứu trên chuột cũng cho thấy đông trùng hạ thảo có tác dụng chống khối u đối với ung thư hạch, u ác tính và ung thư phổi.

3.4. Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường loại 2

Trong đông trùng hạ thảo có chứa một loại đường đặc biệt có thể giúp điều trị bệnh tiểu đường. Tiểu đường là một căn bệnh mà khi đó cơ thể không sản xuất hoặc không phản ứng với hormone insulin - loại hormone giúp vận chuyển đường glucose vào tế bào để tạo năng lượng.

Khi cơ thể không phản ứng được với insulin hoặc không sản xuất đủ insulin, glucose sẽ không thể đi vào các tế bào mà nằm lại trong máu. Theo thời gian, quá nhiều glucose trong máu có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Điều đặc biệt là đông trùng hạ thảo có thể bắt chước hoạt động của insulin nên nó giữ cho lượng đường trong máu ở mức khỏe mạnh, bình thường.

Trong một số nghiên cứu trên chuột mắc bệnh tiểu đường, đông trùng hạ thảo đã được chứng minh là làm giảm lượng đường trong máu. Một số bằng chứng cho thấy rằng loại dược liệu này cũng có thể giúp chống lại bệnh thận, một biến chứng phổ biến của bệnh tiểu đường.

3.5. Có lợi cho tim mạch

Trên thực tế, y học Trung Quốc sử dụng đông trùng hạ thảo để điều trị chứng loạn nhịp tim - khi nhịp tim quá chậm, quá nhanh hoặc không đều.

Một thí nghiệm cho thấy dùng đông trùng hạ thảo đã làm giảm đáng kể nguy cơ suy tim và chấn thương tim ở chuột mắc bệnh thận mãn tính. Các nhà nghiên cứu cho rằng nhờ hàm lượng adenosine - một hợp chất tự nhiên có tác dụng bảo vệ tim có trong đông trùng hạ thảo, vì vậy dược liệu này rất tốt cho tim mạch.

Bên cạnh đó, đông trùng hạ thảo cũng có tác dụng tích cực đối với cholesterol. Nghiên cứu trên chuột đã chỉ ra rằng đông trùng hạ thảo làm giảm cholesterol LDL có hại và triglyceride.

3.6. Giảm viêm nhiễm

Đông trùng hạ thảo được cho là giúp chống lại chứng viêm trong cơ thể, nếu bị sưng viêm quá nhiều có thể dẫn đến các bệnh như bệnh tim và ung thư.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, khi các tế bào của người tiếp xúc với đông trùng hạ thảo, các protein làm tăng phản ứng viêm trong cơ thể sẽ bị ức chế. Nhờ những tác dụng tiềm năng này, các nhà nghiên cứu tin rằng đông trùng hạ thảo có thể dùng như một loại thuốc hoặc chất bổ sung để chống viêm hiệu quả.

>>> Xem thêm:

• Uống đông trùng hạ thảo mỗi ngày? Nên hay không?
• Đông trùng hạ thảo: Các tác dụng phụ cần lưu ý

4. Cách dùng đông trùng hạ thảo

4.1. Ăn trực tiếp

Đây là cách đơn giản và nhanh chóng nhất, áp dụng cho loại đông trùng hạ thảo tươi và khô. Cách ăn này giúp bạn có thể giúp tiếp nhận toàn bộ dưỡng chất có trong dược liệu này mà vẫn bảo đảm an toàn, vệ sinh do sản phẩm đã được sơ chế, sấy khô và làm sạch nên bạn cứ an tâm mà sử dụng nhé.

Bạn có thể nhai nuốt trực tiếp đông trùng hạ thảo tươi hoặc sấy thăng hoa. Hương vị của dược liệu này ngậy hương nấm, thơm lừng, với người vị giác tinh nhạy có thể cảm được hậu vị ngọt dai nhẹ.

4.2. Trà đông trùng hạ thảo

Bạn lấy 1.5 - 2gr dạng khô hoặc 3 - 5gr dạng tươi rồi cho vào ấm trà, thêm một ít nước sôi (80 - 100 độ C) vào 15 - 30 giây tráng sơ qua, rồi cho vào một lượng nước sôi vừa đủ, hãm trong vòng 5-10 phút và dùng khi còn ấm nóng.

Uống trà đông trùng hạ thảo giúp tăng cường sức khỏe, bồi bổ cơ thể, chống mệt mỏi, khí huyết lưu thông, tinh thần minh mẫn từ đó giúp bạn tăng khả năng tập trung làm việc.

4.3. Rượu đông trùng hạ thảo

Rượu đông trùng hạ thảo có tác dụng kích thích tiêu hóa, trị đau thắt lưng, cải thiện sinh lý với nam giới. Đông trùng hạ thảo ngâm rượu theo 3 cách sau:

• Rượu trắng + đông trùng hạ thảo
• Rượu trắng + đông trùng hạ thảo + nhân sâm + dược liệu khác
• Rượu trắng + đông trùng hạ thảo + kỷ tử

Với cách 1, bạn ngâm 3 - 5gr đông trùng hạ thảo dạng khô hoặc 10 - 15gr dạng tươi với 0.75 - 1 lít rượu trắng (35% độ cồn) trong vòng 30 ngày là có thể dùng được.

Ngoài ra, bạn cũng có thể mua rượu đông trùng hạ thảo được ngâm sẵn với dược liệu sạch chất lượng cao. 

Bạn nên uống vào bữa trưa hoặc trước giờ ăn tối, mỗi ngày không nên uống quá 20ml rượu.

4.4. Đông trùng hạ thảo ngâm mật ong

Ngâm 10 - 15gr loại tươi hoặc 3 - 5g loại khô với 0.75 - 1 lít mật ong nguyên chất trong 10 - 15 ngày là có thể dùng được. Mỗi ngày lấy 2/3 - 1 thìa canh hỗn hợp ngâm pha loãng với nước ấm, uống vào buổi sáng trước khi ăn hoặc buổi tối trước khi ngủ.

Cách uống đông trùng hạ thảo ngâm mật ong rất phù hợp cho phái nữ để làm đẹp. Ngoài ra, với người bị mắc bệnh về hô hấp như hen suyễn, ho khan, ho có đờm,… dùng cũng sẽ cải thiện rất tốt, đồng thời giúp kích thích tiêu hóa, bảo vệ dạ dày.

4.5. Cháo đông trùng hạ thảo

Sau khi nấu cháo xong, bạn lấy 3 - 5gr đông trùng hạ thảo tươi cho vào. Không nên thêm trùng thảo vào lúc nấu vì sẽ làm mất tác dụng vốn có của nó.

Đây là cách sử dụng tốt nhất dành cho những người đau ốm, bị mất sức, mới bệnh dậy hoặc đang trong thời gian điều trị bệnh mà không ăn được đồ cứng.

4.6. Dùng đông trùng hạ thảo trong món canh, hầm

Khi nấu món canh hoặc món hầm, bạn lấy 1.5 - 3gr dạng khô hoặc 3 - 5gr dạng tươi cho vào nồi, đun nhỏ lửa để hạn chế bị mất các chất dinh dưỡng.

Dùng canh hầm có đông trùng hạ thảo sẽ giúp làm đẹp da, chống lão hoá, giúp khí huyết lưu thông, đau thắt lưng và đầu gối, phụ nữ bị rối loạn kinh nguyệt hoặc cải thiện chức năng sinh lý cho nam giới.

4.7. Đông Trùng Hạ Thảo xào rau, củ, mì

Khi xào rau củ quả, bạn có thể lấy 1.5 - 3gr đông trùng hạ thảo dạng khô hoặc 3 - 5gr dạng tươi cho vào chảo xào cùng ở giai đoạn cuối trước khi nhắc bếp để hạn chế bị mất các chất dinh dưỡng.

5. Lời kết

Trên đây là các thông tin tổng hợp rất bổ ích và tổng quát nhất về Đông Trùng Hạ Thảo là gì? Tác dụng của Đông Trùng Hạ Thảo và cách dùng kèm giá thành tham khảo của đông trùng hạ thảo. 

Ý An hy vọng bài viết đem lại kiến thức bổ ích cho bạn. Chúc bạn luôn vui khoẻ và bình an!

*Tham khảo và tổng hợp thông tin từ nguồn Wikipedia và Healthline.

>>> Xem thêm:

• 4 tiêu chí đánh giá đông trùng hạ thảo chất lượng cao
• 8 thành phần quý hiếm trong Đông Trùng Hạ Thảo
• Adenosine quan trọng như thế nào với cơ thể con người